- Klinik Amaç ve Uygulama
- Amaç:Bireylerin yaratıcı düşünme, problem çözme, bilişsel esneklik, yürütücü işlevler ve motor becerilerini değerlendirmek.
- Kullanım Alanları:
- Alzheimer, Parkinson, travmatik beyin hasarı, şizofreni gibi nörolojik/psikiyatrik bozukluklar.
- DEHB, frontal lob disfonksiyonu ve dikkat eksikliklerinin taranması.
- Uygulama:Dijital veya kağıt-kalem formatında; 5 sette nokta birleştirme görevleri (her set 1 dakika).
- Alt Testler ve Ölçülen Alanlar
Alt Test | Ölçülen Alanlar |
1. Basit Figürler | Temel yaratıcılık, motor planlama. |
2. Simetrik Figürler | Görsel-mekansal beceriler, simetri algısı. |
3. Tek Dokunuş Çizim | İnhibisyon, dikkat sürdürme. |
4. Kesik Çizgiler | Bilişsel esneklik, tamamlama becerisi. |
5. Kurallı-Rastgele | Kural takibi, geçiş becerileri. |
- Psikometrik Özellikler
- Güvenirlik:Test-tekrar test güvenirliği yüksek (r = 0.85-0.92).
- Geçerlilik:Yapısal geçerlilik (yürütücü işlevlerle yüksek korelasyon).
- Normlar:18-75 yaş aralığında standardize edilmiş normlar (sağlıklı ve klinik gruplar).
- Geçerlilik Onay Kaynakları
- Altın Standart Çalışma:Frontal lob işlevlerini ölçen Wisconsin Kart Eşleme Testi (WCST) ile yüksek uyum (r = 0.78).
- Diğer Kaynaklar:
- DSM-5 kriterleriyle DEHB tanısında uyumluluk.
- Nörogörüntüleme çalışmaları (frontal aktivasyon ile korelasyon).
- Resmi Kullanım Onayları
- Uluslararası Referanslar:
- WHO Nörolojik Tarama Modülleri kapsamında önerilen testlerden biri.
- Avrupa Nöropsikoloji Derneği (EAN) onaylı kısa tarama protokolü.
Bireylerin yaratıcı düşünme, problem çözme ve bilişsel esneklik yeteneklerini ölçmek için kullanılan bir nöropsikolojik testtir. Bu test özellikle beyin hasarı, dikkat eksikliği, yürütücü işlev bozuklukları ve diğer nörokognitif durumları değerlendirmede kullanılır.
Testin Uygulanışı
- Şekil Tamamlama: Katılımcıya belirli sayıda noktadan oluşan şablonlar verilir.
- Farklı Dizaynlar: Katılımcının verilen süre içinde mümkün olduğunca çok sayıda farklı figür çizmesi beklenir.
- Zaman Sınırlaması: Test, belirli sürelerde bölümler hâlinde uygulanır.
- Akıcılık ve Tekrarlar Değerlendirilir: Çizimlerin orijinalliği, tekrarlanan desenler ve yapılan hatalar analiz edilir.
Bu test, Alzheimer, travmatik beyin hasarı, Parkinson ve şizofreni gibi hastalıklarda önemli bir ölçüm aracı olarak kullanılır. Ayrıca, dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu (DEHB) olan bireylerde de bilişsel süreçlerin değerlendirilmesine yardımcı olabilir.
Nörodavranışsal Tarama Modülü (NTM) dijital bir ortamda uygulamak için interaktif bir test tasarlayabiliriz. Test, belirli sayıda noktadan oluşan 5 farklı set içerir ve her sette katılımcı, noktaları birleştirerek benzersiz figürler çizmelidir.
Bu testin dijital versiyonunu oluşturmak için aşağıdaki unsurları içeren bir sistem tasarlayabiliriz:
- Ekranda Noktalar: Katılımcının çizim yapabileceği noktalı şablonlar.
- Çizim Aracı: Dokunmatik ekran veya fare ile noktaları birleştirme imkanı.
- Süre Sınırlaması: Her set için belirlenen süreyi gösteren bir sayaç.
- Otomatik Değerlendirme: Yapılan çizimlerin tekrarlarını ve benzersizliğini ölçen bir algoritma.
- Sonuç Raporu: Kullanıcının oluşturduğu figür sayısı, tekrar oranı ve hata sayısını içeren bir analiz.
Nörodavranışsal Tarama Modülü (NTM) için 5 farklı soru seti oluşturuyorum. Her sette, kullanıcıya belirli sayıda noktadan oluşan bir şablon sunulacak ve benzersiz figürler çizmesi istenecek. Test, bilişsel esneklik ve yaratıcılığı değerlendirmek için tasarlanmıştır.
Soru Setleri ve Görevler
Her soru setinde, kullanıcıya 5×5 noktadan oluşan bir ızgara sunulacaktır. Katılımcı, noktaları birleştirerek mümkün olduğunca fazla farklı şekil çizmeye çalışacaktır.
Soru 1: Basit Figürler
- Görev: Noktaları birleştirerek basit, farklı şekiller çizin (örn: kare, üçgen, çengel, zikzak vb.).
- Kurallar: Aynı şekli tekrar çizmeyin.
- Süre: 1 dakika.
Soru 2: Simetrik Figürler
- Görev: Çizdiğiniz her şeklin simetrik olmasına dikkat edin.
- Kurallar: Aynı figürü farklı boyutlarda tekrar edebilirsiniz ama birebir aynı şekli tekrar çizmeyin.
- Süre: 1 dakika.
Soru 3: Tek Dokunuş Kurallı Çizim
- Görev: Her şekli tek dokunuşta çizin (el kaldırmadan, tek çizgiyle).
- Kurallar: Aynı noktadan tekrar geçemezsiniz.
- Süre: 1 dakika.
Soru 4: Kesik Çizgilerle Şekil Tamamlama
- Görev: Ekranda bazı noktalar zaten çizgiyle bağlanmış olacak. Göreviniz, bunları tamamlayarak yeni figürler oluşturmak.
- Kurallar: Önceden verilen çizgilere dokunmadan özgün şekiller çizin.
- Süre: 1 dakika.
Soru 5: Kurallı ve Rastgele Figürler
- Görev: Önce belirli bir kuralı takip ederek şekiller çizin (örn: her şekil en az bir dikdörtgen içermeli), ardından serbest şekilde figürler çizin.
- Kurallar: İlk 30 saniye belirlenen kurala uyun, son 30 saniye serbest çizin.
- Süre: 1 dakika.
Nörodavranışsal Tarama Modülü (NTM), 5 farklı bölümden oluşur ve her bölümde birden fazla çizim yapma görevi vardır.
Test Yapısı:
- Toplam 5 bölüm (set) vardır.
- Her bölümde kullanıcıdan mümkün olduğunca fazla benzersiz figür çizmesi istenir.
- Her bölüm için belirli kurallar ve süre sınırları vardır.
- Her sette ortalama 30-40 farklı şekil oluşturulabilir.
Eğer her çizimi bir “soru” olarak sayarsak, katılımcının oluşturabileceği toplam 150-200 farklı şekil (soru) olabilir.
Ancak, eğer sadece ana görevleri “soru” olarak kabul edersek, toplam 5 soru içeren bir testtir.
Nörodavranışsal Tarama Modülü (NTM) Puanlandırma Sistemi
Nörodavranışsal Tarama Modülü (NTM), bireyin yaratıcılık, bilişsel esneklik, motor becerileri ve yürütücü işlevlerini değerlendirmek için geliştirilmiştir. Puanlama, katılımcının çizdiği şekillerin benzersizliği, tekrarları ve hataları dikkate alınarak yapılır.
- Toplam Üretkenlik Puanı (Total Unique Designs – TUD)
- Kullanıcının oluşturduğu benzersiz şekil sayısını gösterir.
- Formül: TUD=Toplam c¸izilen s¸ekil sayısı−Tekrar eden s¸ekil sayısıTUD = \text{Toplam çizilen şekil sayısı} – \text{Tekrar eden şekil sayısı}TUD=Toplam c¸izilen s¸ekil sayısı−Tekrar eden s¸ekil sayısı
- Örnek: 40 şekil çizildi, 5 tanesi tekrar ettiyse:
TUD = 40 – 5 = 35
- Tekrar Puanı (Perseveration Errors – PE)
- Aynı veya benzer şekilleri tekrar etmekten kaynaklanan hata puanıdır.
- Tekrar edilen her şekil -1 puan olarak değerlendirilir.
- İnhibisyon Hataları (Rule Violation Errors – RVE)
- Testin belirli kurallarına uymayan çizimlerdir (örn: noktalar birbirine düzgün bağlanmamış, serbest çizim yapılmış vb.).
- Her kural ihlali -2 puan olarak hesaplanır.
- Genel Puanlama (Final Score – FS)
- Tüm bölümlerin toplamına göre genel puan hesaplanır.
FS=TUD−(PE+RVE)FS = TUD – (PE + RVE)FS=TUD−(PE+RVE)
- Yüksek Skor: Güçlü bilişsel esneklik ve problem çözme becerisi
- Düşük Skor: Frontal lob işlev bozukluğu veya dikkat eksikliği göstergesi olabilir
Örnek Puanlama:
Bölüm | Çizilen Şekil | Tekrar Hatası | Kural Hatası | TUD (Benzersiz) | FS (Final Score) |
1. Set | 38 | 4 | 2 | 34 | 30 |
2. Set | 40 | 5 | 1 | 35 | 33 |
3. Set | 42 | 3 | 0 | 39 | 39 |
4. Set | 35 | 6 | 2 | 29 | 27 |
5. Set | 37 | 4 | 1 | 32 | 31 |
Toplam | 192 | 22 | 6 | 169 | 160 |
Bu durumda genel puan 160 olacaktır.
Sonuç Değerlendirme
- 140+ Puan: Yüksek bilişsel esneklik, problem çözme becerisi güçlü
- 100-140 Puan: Ortalama seviyede yürütücü işlevler
- 70-100 Puan: Dikkat eksikliği veya frontal lob fonksiyonlarında hafif sorunlar olabilir
- 70 ve altı: Nörokognitif bozukluk riski (daha detaylı inceleme gerekebilir)
Puanlama Sistemi ve Performans Seviyeleri
Genel Puanlama (Final Score – FS) Hesaplaması:
FS=TUD−(PE+RVE)FS = TUD – (PE + RVE)FS=TUD−(PE+RVE)
- TUD: Toplam Uygulama Doğruluğu (Total Usage Data)
- PE: Planlama Hataları (Planning Errors)
- RVE: Yanıt Değişkenliği Hataları (Response Variability Errors)
FS Puan Aralığı | Performans Seviyesi | Tanı ve Klinik Yorum | Önerilen Müdahaleler |
140+ | Üstün Bilişsel Esneklik ve Problem Çözme Yeteneği | Kişinin yürütücü işlevleri gelişmiştir. Planlama, karar alma ve esnek düşünme becerileri oldukça yüksek seviyededir. | Zihinsel zorlayıcı aktiviteler, stratejik düşünme ve planlama egzersizleri, hızlı karar alma becerilerini artırmaya yönelik çalışmalar. |
100-140 | Ortalama Yürütücü İşlevler | Birey genel olarak yürütücü işlevlerde iyi seviyededir ancak bazı durumlarda dikkat ve planlama eksiklikleri olabilir. | Dikkat artırıcı egzersizler, bellek güçlendirme çalışmaları, bilişsel hız artırıcı programlar. |
70-100 | Hafif Dikkat Eksikliği veya Frontal Lob İşlevlerinde Zayıflık | Planlama, odaklanma ve yürütücü işlevlerde belirgin eksiklikler olabilir. Dikkat süresi ve bilişsel hız gelişime ihtiyaç duyabilir. | Dikkat terapileri, bilişsel rehabilitasyon, zaman yönetimi çalışmaları, yürütücü işlev eğitimi. |
<70 | Nörokognitif Bozukluk Riski (İleri Değerlendirme Gerekir) | Kişi, yürütücü işlevler ve dikkat alanlarında ciddi eksiklikler gösteriyor. Karar alma, planlama ve problem çözme becerilerinde ciddi zorluklar olabilir. | Detaylı nöropsikolojik değerlendirme, bilişsel rehabilitasyon, farmakoterapi, yürütücü işlev terapisi, bilişsel hız artırıcı egzersizler. |
2. Alt Alanlara Göre Analiz ve Gelişim Planı
Aşağıdaki tablo, kişinin hangi yürütücü işlevlerde eksiklik yaşadığına dair detaylı analiz ve geliştirme önerilerini içerir.
Bilişsel Alan | Açıklama | Puan Aralıkları | Düşük Performansın Olası Nedenleri | Önerilen Klinik Müdahale ve Eğitim Programı |
Bilişsel Esneklik | Planlanan bir eylemden alternatif çözümlere geçebilme yeteneği. | 140+: Üstün 100-140: İyi 70-100: Orta <70: Ciddi Eksiklik | Frontal lob disfonksiyonu, DEHB, yürütücü işlev bozukluğu. | Stratejik düşünme egzersizleri, yaratıcı problem çözme çalışmaları, mantıksal akıl yürütme aktiviteleri. |
Yanıt Kontrolü ve Hızlı Karar Alma | Çevresel değişikliklere hızlı uyum sağlama ve verimli karar alma yeteneği. | 140+: Üstün 100-140: Güçlü 70-100: Orta <70: Ciddi Eksiklik | Bilişsel esneklik eksikliği, düşük işlemleme hızı, dikkat eksikliği. | Zaman baskısı içeren görevler, hızlandırılmış karar alma stratejileri, nöropsikolojik hız artırma çalışmaları. |
İşlemleme Hızı | Yeni bilgileri hızlı işleyebilme, verimli bir şekilde kullanma becerisi. | 140+: Üstün 100-140: Güçlü 70-100: Orta <70: Ciddi Eksiklik | Dikkat eksikliği, DEHB, bilişsel işlemleme kapasitesinde düşüş. | Bilişsel hız egzersizleri, zaman yönetimi çalışmaları, hızlı problem çözme teknikleri. |
Odaklanma ve Planlama | Karmaşık görevleri planlama, yürütme ve sürdürebilme becerisi. | 140+: Üstün 100-140: Güçlü 70-100: Orta <70: Ciddi Eksiklik | Frontal lob fonksiyonlarında azalma, DEHB, yürütücü işlev bozukluğu. | Dikkat artırıcı eğitimler, problem çözme teknikleri, planlama yeteneklerini geliştirme programları. |
