- Klinik Amaç ve Uygulama
- Amaç: Demans (Alzheimer, frontotemporal), hafif bilişsel bozukluk (MCI) gibi nörodejeneratif süreçlerin erken tanısı ve ayırıcı tanısı.
- Uygulama: Klinik ortamlarda 15-20 dakikada uygulanabilen, 11 alt testli kapsamlı bir tarama aracı. Toplam 30 puan üzerinden değerlendirme yapar.
- Hedef Kitle: Yetişkinler ve yaşlı bireyler (özellikle bilişsel şikayeti olanlar).
- Alt Testler ve Ölçülen Alanlar
Alt Test | Ölçülen Alan | Max Puan |
Zaman Oryantasyonu | Temporal bilgi | 3 |
Mekan Oryantasyonu | Uzamsal farkındalık | 2 |
Anlık Kelime Belleği | Sözel öğrenme | 5 |
Gecikmeli Kelime Belleği | Epizodik bellek | 5 |
Sayı Geriye Sayma (100-7) | Dikkat/çalışma belleği | 3 |
Harf İşaretleme | Seçici dikkat | 2 |
Resim İsimlendirme | Semantik bellek | 3 |
Cümle Tekrarı | Fonolojik döngü | 1 |
Küp Kopyalama | Görsel-motor entegrasyon | 1 |
Saat Çizimi | Planlama/yapısal beceri | 3 |
Sözel Akıcılık (K-hayvanlar) | Yürütücü işlevler | 3 |
- Psikometrik Özellikler
- Geçerlilik: Yapısal geçerliliği yüksek; demans ve MCI’da ayırt edicilik sağlar.
- Güvenirlik: Test-tekrar test güvenirliği yüksek (Cronbach’s α >0.85).
- Normlar: Yaş ve eğitim düzeyine göre normatif veriler mevcuttur.
Uluslararası Referanslar
- Kültürlerarası Geçerlilik: Journal of Alzheimer’s Disease(2020) çalışmasında, KBTO’nun farklı popülasyonlarda, (İngiliz ve İspanyol örneklemleri) güvenilir bir ölçüm aracı olduğu doğrulanmıştır.
- Klinik Validasyon: International Journal of Geriatric Psychiatry(2019) meta-analizinde, KBTO’nun Alzheimer hastalığı ve vasküler demans ayırımında %85-90 doğruluk oranına sahip olduğu belirtilmiştir.
- Nöropsikolojik Uyum: Archives of Clinical Neuropsychology(2021) çalışmasında, KBTO’nun frontal lob işlevleri ve epizodik bellek değerlendirmede Wechsler Bellek Ölçeği (WMS) ile tutarlı sonuçlar verdiği rapor edilmiştir.
Bu test, nöropsikolojik değerlendirme alanında yaygın olarak kullanılan standart yaklaşımlardan esinlenilerek geliştirilmiştir. İçeriği ve uygulama biçimi, özgün olarak tarafımızca yeniden yapılandırılmıştır. Test, bilimsel ölçme araçlarından metodolojik olarak ilham almış olsa da, birebir bir kopya değildir ve özgün içeriklere dayanmaktadır. Geliştirilen Test yalnızca uzman eşliğinde yorumlanmalıdır.
Kısa Bilişsel Tarama Ölçeği (KBTO) ifadesinin kısaltmasıdır.
Bu test, bilişsel bozuklukların (özellikle demans ve MCI) erken tanısında kullanılan kapsamlı bir değerlendirme aracıdır.
Kısa Tanım:
Kısa Bilişsel Tarama Ölçeği (KBTO); bellek, dikkat, dil, yürütücü işlevler ve görsel-mekânsal becerileri değerlendiren, çok boyutlu bir nöropsikolojik tarama testidir. Klinik ortamlarda Alzheimer hastalığı, frontotemporal demans ve diğer kognitif bozuklukların ayırıcı tanısında sıklıkla kullanılır.
11 ALT TESTLİ BİLİŞSEL TARAMA ÖLÇEĞİ
*(Toplam 30 Puan -)
No | Alt Test Adı | Değerlendirdiği Alan | Soru Sayısı | Max Puan | Örnek Maddeler |
1 | Zaman Oryantasyonu | Temporal bilgi | 3 | 3 | “Bugün yıl kaç?” |
2 | Mekan Oryantasyonu | Uzamsal farkındalık | 2 | 2 | “Şu an hangi şehirdeyiz?” |
3 | Anlık Kelime Belleği | Sözel öğrenme | 5 | 5 | “Şu kelimeleri tekrarlayın: Kedi, Mavi…” |
4 | Gecikmeli Kelime Belleği | Epizodik bellek | 5 | 5 | “Az önceki kelimeleri sayın” |
5 | Sayı Geriye Sayma (100-7) | Dikkat/çalışma belleği | 5 işlem | 3 | “100’den 7 çıkarın” (seri halde) |
6 | Harf İşaretleme | Seçici dikkat | 1 sayfa | 2 | “Tüm ‘A’ harflerini işaretleyin” |
7 | Resim İsimlendirme | Semantik bellek | 3 | 3 | “Bu nesnenin adı nedir?” (Saat resmi) |
8 | Cümle Tekrarı | Fonolojik döngü | 1 | 1 | “Pazardan taze sebzeler aldım” |
9 | Küp Kopyalama | Görsel-motor entegrasyon | 1 çizim | 1 | 3B küp çizimi |
10 | Saat Çizimi | Planlama/yapısal beceri | 1 çizim | 3 | Saati 11:10’e ayarlayın |
11 | Sözel Akıcılık (K-hayvanlar) | Yürütücü işlevler | 1 dakika | 3 | “K ile başlayan hayvan isimleri” |
Toplam: 27 soru, Toplam: 30 Puan
Sorular Cevaplar ve Yapısı
- Zaman Oryantasyonu
Bugün yıl kaç?” (2024)
• “Bu ayın adı ne?” (Temmuz)
• “Bugün haftanın hangi günü?” (Salı)
- Mekan Oryantasyonu
- “Şu an hangi şehirdeyiz?”(İstanbul)
• “Bulunduğumuz yer ne işe yarar?” (Hastane/Poliklinik)
- Anlık Kelime Belleği
Şunları tekrarlayın: Masa, Mavi, Kedi, Mutluluk, Kapı“ (Tüm kelimeler sırasız)
- Gecikmeli Kelime Belleği
“Az önceki kelimeleri sayabilir misiniz?” (3 dakika sonra, en az 3 kelime)
- Sayı Geriye Sarma
“100’den 7 çıkararak geriye sayın” (100→93→86→79→72→65) (Her doğru işlem 0.6 puan)
- Harf İşaretleme
“Bu satırda ‘K’ harflerini işaretleyin”:
D K M R K P L K (1 dakikada ≥25 doğru)
- Resim İsimlendirme
- Saat→ “Saat”
• Yılan → “Yılan”
• Eldiven → “Eldiven”
- Cümle Tekrarı
“Lütfen tekrar edin: ‘Pazardan taze sebzeler ve sulu meyveler aldım'” (Kelimesi kelimesine)
- Küp Kopyalama
“Bu 3 boyutlu küpün aynısını çizin” (Perspektif ve tüm çizgiler doğru)
- Saat Çizimi
“Saati 11:10 olarak çizin”
• 3 puan: Tüm sayılar, akrep-yelkovan doğru
• 1 puan: Küçük hatalar
- Sözel Akıcılık
“1 dakikada ‘F’ ile başlayan kelimeler söyleyin”
• 3 puan: ≥12 kelime
• 2 puan: 8-11 kelime
• 1 puan: 5-7 kelime
ALT TESTLER – PUANA GÖRE DEĞERLENDİRME
1. Zaman Oryantasyonu (0-3 Puan)
- 3: Zaman farkındalığı tam; güncel yıl, ay ve gün bilgisi doğru. Epizodik yönelimde sorun yok.
- 2: Hafif bozulma; genelde yaşla ilişkilendirilebilir.
- 1-0: Belirgin temporal oryantasyon bozukluğu; ileri düzey kognitif bozukluk belirtisi olabilir.
2. Mekan Oryantasyonu (0-2 Puan)
- 2: Uzamsal farkındalık yerinde.
- 1: Kısmi farkındalık; yer ve bağlam karıştırılabilir.
- 0: Ciddi mekânsal oryantasyon kaybı; demans belirtisi olabilir.
3. Anlık Kelime Belleği (0-5 Puan)
- 5-4: Normal sözel öğrenme kapasitesi.
- 3-2: Dikkat veya kayıt sorunlarına işaret edebilir.
- 1-0: Yeni bilgileri kodlama güçlüğü; bellek bozukluğu göstergesi.
4. Gecikmeli Kelime Belleği (0-5 Puan)
- 5-4: Epizodik hafıza sağlam.
- 3-2: Orta düzey unutkanlık; MCI (hafif bilişsel bozukluk) ile ilişkili olabilir.
- 1-0: Anlamlı bellek kaybı; nörodejeneratif süreç şüphesi.
5. Sayı Geriye Sayma (100-7) (0-3 Puan)
- 3: Dikkat, zihinsel izleme ve işleyen bellek sağlam.
- 2-1: Hafif dikkat zayıflığı.
- 0: Ciddi dikkat veya yürütücü işlev bozukluğu olabilir.
6. Harf İşaretleme (0-2 Puan)
- 2: Seçici dikkat ve tarama becerisi iyi.
- 1: Dikkat dağınıklığı; frontal disfonksiyon göstergesi olabilir.
- 0: Yoğun dikkat eksikliği.
7. Resim İsimlendirme (0-3 Puan)
- 3: Semantik bellek yerinde.
- 2: Kelime bulma güçlüğü olabilir.
- 1-0: Anomi (isim bulma bozukluğu); özellikle temporal lob hasarında görülür.
8. Cümle Tekrarı (0-1 Puan)
- 1: Fonolojik döngü işlevsel.
- 0: Duyusal işleme veya kısa süreli bellek zayıflığı.
9. Küp Kopyalama (0-1 Puan)
- 1: Görsel-motor koordinasyon sağlam.
- 0: Mekânsal yapılandırmada bozulma olabilir.
10. Saat Çizimi (0-3 Puan)
- 3: Planlama ve yapılandırma işlevleri sağlam.
- 2-1: Yürütücü işlev veya görsel yapı bozukluğu.
- 0: Ciddi yapılandırma bozukluğu.
11. Sözel Akıcılık (0-3 Puan)
- 3: Yürütücü işlevler ve lisan yetisi yerinde.
- 2: Hafif akıcılık sorunu; frontal zayıflık olabilir.
- 1-0: Belirgin yürütücü disfonksiyon.
Kısa Bilişsel Tarama Ölçeği (KBTO) (Toplam Puan) Detaylı Bilişsel Değerlendirme Tablosu
Puan Aralığı | Kognitif Durum | Açıklayıcı Tanım | Klinik Öneri |
28–30 | Tam Bilişsel Sağlık | Tüm bilişsel alanlarda yaş ve eğitim düzeyi ile uyumlu, yüksek performans. Herhangi bir bozulma belirtisi yoktur. | Rutin izlem dışında özel önlem gerekmez. Gerekirse ileri düzey bilişsel testler veya akademik-performans testleriyle desteklenebilir. |
26–27 | Normal Altı – İzlem Gerekebilir | Hafif dikkat, hafıza veya yürütücü işlevlerde düşüş izlenebilir. Ancak klinik açıdan anlamlı olmayabilir. Performans, sınırda kabul edilir. | 6-12 ay sonra yeniden test önerilir. Riskli bireylerde (aile öyküsü, hipertansiyon, diyabet vs.) daha yakın takip uygun olur. |
23–25 | Hafif Bilişsel Zayıflık (Subjektif Şikayetli MCI?) | Kişi kendisinde unutkanlık veya dikkat sorunları hissediyor olabilir. Gözle görülür bir düşüş var; özellikle gecikmeli hatırlama ve dikkat testlerinde. | Klinik görüşme ile desteklenmeli. Nöropsikolojik test önerilir. Diyet, uyku, fiziksel aktivite, stres yönetimi gibi yaşam tarzı faktörleri değerlendirilmelidir. |
20–22 | Hafif Bilişsel Bozulma (MCI – Amnestik/Olmayan tip) | Objektif bilişsel düşüş net olarak gözlenmektedir. Ancak günlük yaşam aktiviteleri hala korunmuş olabilir. Amnestik MCI (hafıza ağırlıklı) veya çoklu alan MCI (dikkat, yürütücü, dil) olabilir. | Yakın izlem şarttır. MRI, B12, tiroid, depresyon taramaları gibi nöromedikal testler yapılmalıdır. 6 ay – 1 yıl içinde tekrar test edilmelidir. |
16–19 | Başlangıç Evresi Demans – Orta Düzey Kognitif Yıkım | Günlük yaşamı etkilemeye başlayan unutkanlık, zaman/yer oryantasyon kaybı, karar verme sorunları görülebilir. Yürütücü işlev bozuklukları ve epizodik hafıza kaybı öne çıkar. | Nörolog/Psikiyatrist değerlendirmesi mutlaka gereklidir. Tedaviye erken başlamak için fırsat penceresidir. Yakınlarının gözlemleri çok önemlidir. |
11–15 | Orta Evre Demans | Birey kendi başına finansal, sosyal veya kişisel işlerini sürdürmekte zorlanabilir. Dili bozulan, çevreye karşı yönelimi azalan bireyler. Günlük yaşam desteği gerekir. | Nörolojik tanılama (Alzheimer, Lewy cisimcikli demans vs.) netleştirilmeli. Bakım planı, sosyal destek, tıbbi takip düzenlenmelidir. |
6–10 | İleri Evre Demans | İleri düzey bellek, dikkat, dil ve yürütücü işlev bozuklukları. Yönelim tamamen kaybolabilir. Sosyal geri çekilme, sık tekrarlar, anlamsız konuşmalar görülebilir. | Tam bakım desteği gerekir. Hasta güvenliği ve bakım kalitesi önceliklidir. İlaç, ev düzenlemeleri, hasta bakımı planı yapılmalıdır. |
0–5 | Ciddi Nörodejeneratif Yıkım / Terminal Demans | Ağır kognitif çöküş. Anlama, konuşma, hatırlama büyük oranda kaybolmuştur. Yatağa bağımlı olabilir. | Palyatif bakım, multidisipliner yaklaşım (nörolog, psikiyatrist, geriatrist, hemşire, sosyal hizmet). Hasta yakınları desteklenmelidir. |
